Έφυγε την Τρίτη από τη ζωή σε ηλικία
91 ετών ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, ο τελευταίος ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης, όπως
μεταδίδουν το πρακτορείο Reuters και το Γαλλικό Πρακτορείο (AFP).
«Ο Μιχαήλ Σεργκέγιεβιτς Γκορμπατσόφ
πέθανε σήμερα το απόγευμα ύστερα από μακρά, σοβαρή ασθένεια», ανέφερε η λιτή
ανακοίνωση που εξέδωσε το νοσοκομείο της Μόσχας στο οποίο νοσηλευόταν.
O Μιχαήλ Σεργκέγιεβιτς Γκορμπατσόφ
γεννήθηκε στις 2 Μαρτίου 1931 στο χωριό Πριβόλνογιε της περιοχής
Κρασνογκβαρντέισκ, στην περιφέρεια Σταυρούπολης (Σταβροπόλ), από αγροτική
οικογένεια. Το 1946 άρχισε να εργάζεται ως οδηγός γεωργικών μηχανημάτων και την
ίδια χρονιά έγινε μέλος της Κομσομόλ (της νεολαίας του ΚΚΣΕ).
Το 1952, φοιτητής στη Μόσχα, έγινε
μέλος του ΚΚΣΕ και τον επόμενο χρόνο παντρεύτηκε τη Ραΐσα Τιταρένκο
(1932-1999), που σπούδαζε φιλοσοφία. Το ζευγάρι απέκτησε μία κόρη, την Ιρίνα
Μιχαίλοβνα (γ. 1957). Το 1955 αποφοίτησε από τη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου
Λομονόσοφ και το 1957 από το Ινστιτούτο Αγροτικής Οικονομίας της Σταυρούπολης
με την ειδικότητα του γεωπόνου - οικονομολόγου.
Παράλληλα, ο Γκορμπατσόφ ανέπτυσσε
έντονη κομματική δράση. Το 1955 έγινε πρώτος γραμματέας της Επιτροπής Πόλης της
Κομσομόλ στη Σταυρούπολη, ύστερα δεύτερος και στη συνέχεια πρώτος γραμματέας
της Περιφερειακής Επιτροπής της Κομσομόλ. Τον Σεπτέμβριο του 1966 εκλέχθηκε
πρώτος γραμματέας της Επιτροπής Πόλης του ΚΚΣΕ στη Σταυρούπολη, τον Αύγουστο
του 1968 δεύτερος γραμματέας και τον Απρίλιο του 1970 εκλέχτηκε πρώτος
γραμματέας της Περιφερειακής Επιτροπής Σταυρούπολης του ΚΚΣΕ.
Από τότε η εξέλιξή του στην κομματική
ιεραρχία ήταν ραγδαία. Το 1971 εκλέχθηκε μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του
κόμματος, το 1978 γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής και το 1979 αναπληρωματικό
μέλος του Πολιτικού Γραφείου. Τον Οκτώβριο του 1980 έγινε τακτικό μέλος του
Πολιτικού Γραφείου και τον Μάρτιο του 1985, μετά το θάνατο του Κονσταντίν
Τσερνιένκο, εκλέχθηκε γενικός γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΣΕ, στις
11 Μαρτίου 1985. Έως την εκλογή του στο ύπατο αξίωμα του κόμματος, που σήμαινε
και την ανάληψη της εξουσίας στην αχανή Σοβιετική Ένωση, ήταν το νεώτερο μέλος
του Πολιτικού Γραφείου.
Με τις μεταρρυθμίσεις του συνέβαλε στο
τέλος του Ψυχρού Πολέμου, αλλά δεν κατάφερε να αποτρέψει τη διάλυση της
Σοβιετικής Ένωσης.
Όταν οι διαδηλώσεις υπέρ της
δημοκρατίας σάρωσαν την κομμουνιστική Ανατολική Ευρώπη, ο Γκορμπατσόφ απέφυγε
να καταφύγει στη βία – σε αντίθεση με προκατόχους του, που είχαν στείλει τανκς
για να καταστείλουν εξεγέρσεις στην Ουγγαρία το 1956 και στην Τσεχοσλοβακία το
1968.
Όμως οι διαδηλώσεις τροφοδότησαν
φιλοδοξίες για αυτονομία στις 15 δημοκρατίες της Σοβιετικής Ένωσης, η οποία
διαλύθηκε τα επόμενα δύο χρόνια με χαοτικό τρόπο. Ο Γκορμπατσόφ πάλεψε μάταια
για να αποτρέψει την κατάρρευση της ΕΣΣΔ.
Όταν έγινε γενικός γραμματέας του
Σοβιετικού Κομμουνιστικού Κόμματος το 1985, σε ηλικία μόλις 54 ετών, είχε βάλει
στόχο να εισάγει περιορισμένες πολιτικές και οικονομικές ελευθερίες, αλλά οι
μεταρρυθμίσεις του ξέφυγαν από τον έλεγχο.
Η πολιτική της «γκλάσνοστ», για τον
ανοικτό διάλογο με στόχο την επίλυση προβλημάτων, επέτρεψε την μέχρι τότε
αδιανόητη κριτική στο κόμμα και στο κράτος, ενώ ενθάρρυνε τους εθνικιστές που
άρχισαν να πιέζουν για ανεξαρτησία στις δημοκρατίες της Βαλτικής (Λετονία,
Λιθουανία, Εσθονία) και αλλού.
Πολλοί Ρώσοι δεν συγχώρησαν ποτέ στον
Γκορμπατσόφ την αναταραχή που προκάλεσαν οι μεταρρυθμίσεις του, θεωρώντας πως η
επακόλουθη υποβάθμιση του βιοτικού τους επιπέδου ήταν ένα «πολύ υψηλό τίμημα»
που κλήθηκαν να πληρώσουν για τον «εκδημοκρατισμό».
Ο οικονομολόγος Ρουσλάν Γκρίνμπεργκ, ο
οποίος επισκέφθηκε στις 30 Ιουνίου τον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ στο νοσοκομείο, είχε
δηλώσει πρόσφατα στο ρωσικό τηλεοπτικό δίκτυο Zvezda: «Μας χάρισε την
ελευθερία, αλλά δεν ξέρουμε τι να την κάνουμε».
Οι
σημαντικότερες ημερομηνίες της περιόδου του τελευταίου ηγέτη της ΕΣΣΔ
Ακολουθούν οι σημαντικότερες
ημερομηνίες του περάσματος από την εξουσία του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, από την
άνοδό του στο αξίωμα του Γενικού Γραμματέα του Κομμουνιστικού Κόμματος το 1985
ως την παραίτησή του το 1991.
1985
11η Μαρτίου: Ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, στα
54 του χρόνια, εκλέγεται επικεφαλής του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής
Ένωσης.
15η Οκτωβρίου: Παρουσιάζει το σχέδιό
του για την αναδιάρθρωση της οικονομικού και πολιτικού συστήματος της ΕΣΣΔ, την
περεστρόικα, πρόταση του Λεονίντ Μπρέζνιεφ το 1979.
1986
26η Απριλίου: Έκρηξη στον πυρηνικό
ηλεκτροπαραγωγικό σταθμό του Τσερνόμπιλ (Ουκρανία). Η τραγωδία αποκρύπτεται από
την κυβέρνηση για αρκετές ημέρες, κάτι που συμβάλει στη μόλυνση εκατοντάδων
χιλιάδων ανθρώπων από τη ραδιενέργεια.
23η Δεκεμβρίου: Επιστρέφει στη Μόσχα ο
αντιφρονών νομπελίστας ειρήνης Αντρέι Ζαχάροφ έπειτα από επτά χρόνια
εξαναγκαστικής εξορίας στο Γκόρκι (Νίζνι Νόβγκοροντ).
1987
8η Δεκεμβρίου: Υπογραφή της συνθήκης
INF για την εξάλειψη των βαλλιστικών πυραύλων μέσου βεληνεκούς στην
Ουάσινγκτον, κατά τη διάρκεια της τρίτης συνόδου κορυφής του Ρόναλντ Ρέιγκαν
και του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ.
1988
7η Δεκεμβρίου: Στη Νέα Υόρκη, ο Μιχαήλ
Γκορμπατσόφ ανακοινώνει στον ΟΗΕ ότι η ΕΣΣΔ θα μειώσει μονομερώς κατά 500.000
άνδρες τις δυνάμεις της στην ανατολική Ευρώπη και στο ευρωπαϊκό τμήμα της ΕΣΣΔ.
1989
15η Φεβρουαρίου: Ολοκληρώνεται η
αποχώρηση των σοβιετικών στρατευμάτων από το Αφγανιστάν, έπειτα από δέκα χρόνια
πολέμου.
16η
Μαΐου: Σύνοδος κορυφής στο Πεκίνο του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ με τον Κινέζο πρόεδρο
Ντενγκ Σιαοπίνγκ, επισφράγιση της εξομάλυνσης των διμερών σχέσεων έπειτα από 30
χρόνια.
12η-15η Ιουνίου: Ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ,
έπειτα από τη θριαμβευτική υποδοχή του στη Βόννη (ΓΛΔ), δηλώνει πως το Τείχος
θα πέσει όταν «εξαφανιστούν οι συνθήκες που το γέννησαν».
7η Οκτωβρίου: Ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ,
στο ανατολικό Βερολίνο, λέει ενώπιον του ανατολικογερμανού ηγέτη Έρικ Χόνεκερ
πως «όποιος καθυστερεί τιμωρείται από τη ζωή».
9η Νοεμβρίου: Το Τείχος πέφτει.
1η Δεκεμβρίου: Ιστορική συνάντηση με
τον πάπα Ιωάννη Παύλο Β΄.
1990
11η Μαρτίου: Η Λιθουανία ανακηρύσσει
την ανεξαρτησία της από την ΕΣΣΔ. Την 13η Ιανουαρίου 1991, σοβιετικά άρματα
μπαίνουν στο Βίλνιους (14 νεκροί και 700 τραυματίες).
15η Μαρτίου: Ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ
εκλέγεται για πέντε χρόνια πρόεδρος της ΕΣΣΔ, θέση που μόλις δημιουργείται.
16η Ιουλίου: Ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ και
ο δυτικογερμανός καγκελάριος Χέλμουτ Κολ συμφωνούν για μια Γερμανία ενωμένη,
κυρίαρχη και ελεύθερη να ενταχθεί στο NATO.
15η Οκτωβρίου: Ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ
βραβεύεται με Νόμπελ ειρήνης.
1991
12η Ιουνίου: Ο Μπόρις Γέλτσιν
εκλέγεται πρόεδρος της Ρωσικής Ομοσπονδίας.
31η Ιουλίου: Υπογράφεται στη Μόσχα η
συνθήκη START, η πρώτη συμφωνία για τη μείωση των στρατηγικών πυρηνικών οπλοστασίων
των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ.
19η/21η Αυγούστου: Αποτυχημένο
πραξικόπημα συντηρητικών εναντίον του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, ο οποίος βρίσκεται
στην Κριμαία. Η απόπειρα αυτή οδηγεί στη διάλυση του κομμουνιστικού κόμματος
και επιταχύνει την αποσύνθεση της ΕΣΣΔ.
8η Δεκεμβρίου: Στο Μινσκ, οι πρόεδροι
της Ρωσίας, της Λευκορωσίας και της Ουκρανίας διαπιστώνουν πως η Σοβιετική
Ένωση «δεν υπάρχει πλέον».
25η Δεκεμβρίου: Ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ
ανακοινώνει πως παραιτείται από το αξίωμα του προέδρου της ΕΣΣΔ.
