Του Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου
Πέρασαν εβδομήντα χρόνια από τον
θάνατο της Εύας Πάλμερ – Σικελιανού. Απεβίωσε στους αγαπημένους της Δελφούς
στις 4 Ιουνίου 1952 από εγκεφαλικό επεισόδιο. Κατά τον εκεί ενταφιασμό της ο
Σίμων Καράς είπε, μεταξύ άλλων: «Η Εύα γεννηθείσα στον πλούτο των ΗΠΑ, αγάπησε
τη φτωχή σε χρήμα, αλλά αδαπάνητη στις πνευματικές παραδόσεις της χώρα μας και
ανεδείχθη Ελληνίδα υπέρ τας εκ φύσεως συμπατριώτιδάς μας».
Τη θερμή φιλική και πνευματική σχέση
του ζεύγους Καρά με την Εύα Πάλμερ – Σικελιανού περιγράφει στο βιβλίο* της η
Αρριέττα Παλιατσάρα. Υπήρξε εκ των
πιστών μαθητριών του Σίμωνος Καρά και για τριάντα χρόνια ήταν Μουσική Παραγωγός
του Τρίτου και του Πρώτου Προγράμματος της ΕΡΑ, της οποίας το Αρχείο Βυζαντινής
Μουσικής εμπλούτισε με καταγραφές διακεκριμένων
πρωτοψαλτών.
Η Αρριέττα Παλιατσάρα γράφει για τον Σίμωνα Καρά: «Ήταν μια ανεπανάληπτη
προσωπικότης. Η πατρίδα μας του οφείλει τη διάσωση της μουσικής της παραδόσεως,
εκκλησιαστικής και δημώδους....Ήταν ο ιδρυτής του τμήματος Εθνικής Μουσικής της
ΕΡΤ, που χάρη στο ζεύγος Καρά σήμερα φιλοξενεί την πιο πλούσια και άρτια
συλλογή παραδοσιακής και βυζαντινής εκκλησιαστικής μουσικής... Σημαντική είναι
η μελέτη του Καρά για τον Θούριο του
Ρήγα και αξιόλογη η έρευνά του για τον Άγιο Ιωάννη Κουκουζέλη, τον Μαΐστορα».
Έως την έκδοση του βιβλίου της κας
Παλιατσάρα ελάχιστοι γνώριζαν την πνευματική σχέση του ζεύγους Καρά με την Εύα
Πάλμερ – Σικελιανού. Η ίδια στην αυτοβιογραφία της «Ιερός Πανικός» ουδέν
αναφέρει για τη σχέση αυτή, ούτε κάποιος από τους βιογράφους της. Το κενό αυτό
καλύπτει το βιβλίο της κας Παλιατσάρα. Στη σελίδα 146 υπενθυμίζει ότι ο Σίμων
Καράς έγραψε το 1966 στο περιοδικό «ΗΩΣ»: «Για μας η Εύα Σικελιανού ήταν ένας
φωτεινός οδηγός. Όλοι όσοι ασχοληθήκαμε με την εθνική παράδοση της Ελλάδας, προ
παντός στις μουσικές τέχνες – όπως το αρχαίο θέατρο, την εκκλησιαστική μουσική,
τα εθνικά μας τραγούδια, τους χορούς και τις ενδυμασίες ακόμη – όλοι από την
Εύα πήραμε τις πρώτες καταβολές, γιατί πραγματικά η Εύα λάτρεψε την ελληνική
πνευματική παράδοση – “την ψυχή της Ελλάδος”, όπως έλεγε – και πίστεψε στην
Ελλάδα και στην Ορθοδοξία».
Στον πρόλογο της μελέτης του «Έκδοσις
Μουσικών Μεθόδων» ο Καράς γράφει πως γνώρισε την Εύα στην Εταιρεία Φίλων του
Λαού το 1925, όταν αυτή παρακολούθησε συναυλία της χορωδίας του, ενθουσιάστηκε
και τον κάλεσε να έχει συμμετοχή στις Δελφικές εορτές του 1927. Πράγματι έλαβε
μέρος στο πρόγραμμα εκκλησιαστικής μουσικής. Από το 1925 έως το 1927 την επισκέφθηκε
κατ΄ επανάληψη στο Παλαιό Φάληρο, όπου έκαμε τις ασκήσεις του χορού για την
τραγωδία «Προμηθεύς Δεσμώτης» που παρουσίασε. Τότε την εκάλεσε να γνωρίσει και
το μικρό σχολείο που διατηρούσε κάτω από τον βράχο της Ακρόπολης, κάτι που
έκαμε ευχαρίστως η Εύα. Και σημειώνει ο Καράς: « Είδε το σχολείο γεμάτο
μαθητάς, παρηκολούθησε το μάθημα. Έμεινεν ενθουσιασμένη. Και έκτοτε συνεδέθημεν
δι’ αγάπης και αφοσιώσεως εις την κοινήν πίστιν δια την Ελλάδα και την
Ορθοδοξίαν, που βάστηξε μέχρι της θανής της. Πέρασε χρόνια αυτόχρημα δύστυχα
και τραγικά, και ο τρυγίας των πικριών εφαρμάκωσε την αγία και ασκητική ψυχή
της, πλην η πίστις της έμεινε αμετακίνητος».
Η σχέση με το ζεύγος Καρά διακόπηκε
όταν η Εύα Πάλμερ – Σικελιανού αναχώρησε για τις ΗΠΑ το 1933 χωρίς να πραγματοποιήσει
το όνειρό της για τις Γ΄ Δελφικές εορτές, μετά από αυτές του 1927 και 1930. Το
όνειρό της ήταν ακόμη ισχυρό όταν επέστρεψε στην Ελλάδα τον Μάιο του 1952, παρά
το ότι ο πρώην σύζυγός της ποιητής μας Άγγελος Σικελιανός είχε πεθάνει, στις 19
Ιουνίου του 1951. Ο Καράς, στέλεχος τότε του Εθνικού Ιδρύματος Ραδιοφωνίας,
οργάνωσε, προς τιμήν της πανηγύρι του Αγίου Κωνσταντίνου, στους Δελφούς και της
Εύας αγαλλίασε η ψυχή από την έκδηλη αγάπη που της έδειξε ο λαός και από τη
Θεία Λειτουργία στην οποία συμμετέσχε. Αυτά λίγες ημέρες πριν πεθάνει. Γράφει ο
Καράς:
«Στο τέλος της Θείας Λειτουργίας επήρε
αντίδωρο απ’ τα χέρια του απόμαχου ήδη παπά Ιωσήφ, τον χαιρέτησε, έπειτα και
εμάς – ήμουν μαζί με την σύζυγό μου Αγγελική – και γυρίζοντας μου λέγει: “Έτσι
θέλω να με ψάλλεις άμα πεθάνω και ΄γω θα σ’ ακούω από τους ουρανούς”. Δοξάζω
τον Θεό, που με αξίωσε να εκπληρώσω την θέλησή της». Και πράγματι με όλους τους
μαθητές του έψαλαν κατά τον παραδοσιακό τρόπο την εξόδιο ακολουθία στο
εκκλησάκι των Δελφών.
Η Αγγελική Καρά σε συνέντευξή της στην
Αρριέττα Παλιατσάρα γράφει για την αγάπη που είχε η Εύα στον ποιητή μας Άγγελο
Σικελιανό. Όταν, το 1952, επέστρεψε στην Ελλάδα πήγε στον τάφο του, στο Α΄
Νεκροταφείο, και μονολόγησε: «Άγγελέ μου ήρθα. Εδώ είμαι» και πριν φύγει πήρε
ένα χαρτάκι και το άφησε στο μνήμα.
Έγραψε: «Εδώ είμαι και πάντα θα σ’ αγαπώ».
Η Εύα Σικελιανού και ο Σίμων Καράς
αγαπούσαν με όλη τους την καρδιά τον Ελληνισμό και τη συνέχειά του. Ένα
περιστατικό περιγράφει με γλαφυρότητα η Αρριέττα Παλιατσάρα. Το 1933 η Εύα
Σικελιανού, με τον Σίμωνα Καρά και την χορωδία του ανέβασαν το έργο του Άγγελου
Σικελιανού «Διθύραμβος του Ρόδου» στο θέατρο, που ίδρυσε η ίδια στον λόφο του
Φιλοπάππου. Το έργο γνώρισε μεγάλη επιτυχία. Η Εύα γνωρίζοντας τις δυσκολίες
που αντιμετώπιζε ο Καράς στην επιβίωση του Συλλόγου, που ίδρυσε προς διάσωση
και διάδοση της πατρώας εθνικής και εκκλησιαστικής μουσικής, του έδωσε χίλιες
δραχμές. Όμως η ίδια αντιμετώπιζε σοβαρότερες οικονομικές δυσκολίες και για να
αντεπεξέλθει στις υποχρεώσεις της αναγκάστηκε να πουλήσει το όμορφο διθέσιο
αυτοκινητάκι της αντί 9.000 δραχμών. Όταν τόμαθε ο Καράς επέστρεψε τις χίλιες
δραχμές στον διαχειριστή της, χωρίς ποτέ να το μάθει η ίδια. Σημειώνεται ότι ο
Καράς ουδέποτε πήρε χρήματα από πολιτεία, εκκλησία και τους πολλούς μαθητές του...
Η Εύα Σικελιανού έμαθε άριστα τα
ελληνικά, έμαθε άριστα να δουλεύει τον αργαλειό και δίδαξε με πολύ αποδοτικό
τρόπο τη βυζαντινή μουσική. Όπως γράφει η Κούλα Πράτσικα στην αυτοβιογραφία της
με τη διδασκαλία της θέλησε να κάνει τους μαθητές της να αγαπήσουν τη βυζαντινή
μουσική. Εκτός που είναι η συνέχεια από την ελληνική παράδοση, όπως έλεγε,
είναι και η μόνη μουσική που μπορεί και αναδεικνύει το λόγο. Ο Σίμων Καράς ήταν
ο ακούραστος και ανιδιοτελής ερευνητής και δάσκαλος της εθνικής και βυζαντινής
μας μουσικής.
Τη μνήμη της Εύας επιχειρούν να αμαυρώσουν
βιογράφοι της, κατεβάζοντάς την από το υψηλό ήθος της. Και ο Σίμων Καράς συκοφαντήθηκε
και επιχειρήθηκε να μειωθεί το μεγάλο έργο του. Η Αρριέττα Παλιατσάρα, με το
βιβλίο της, ανεβάζει και τους δύο στο πνευματικό ύψος που τους πρέπει.
*Αρριέττας
Ε. Παλιατσάρα «Σίμων και Αγγελική Καρά», Έκδοση «Μένανδρος», Αθήνα, 2020. Το
βιβλίο συνοδεύεται από το CD «Σίμωνος Καρά
Μνημόσυνο Αλώσεως 1966».
