Η Αγία Φωτεινή Μαντίνειας είναι ναός
που βρίσκεται απέναντι από τον αρχαιολογικό χώρο της Μαντίνειας στην Αρκαδία,
13 χιλιόμετρα βόρεια της Τρίπολης. Πρόκειται για αρχιτεκτόνημα του Κώστα Παπαθεοδώρου,
το οποίο συνδυάζει αρχαιότροπους ρυθμούς με στοιχεία βυζαντινών επιρροών.
Η αφιέρωσή του στην Αγία Φωτεινή απηχεί τη
σχέση της Αρκαδίας με το φως. Είναι γνωστό πως Λύκαιο όρος σημαίνει φωτεινό, το
ίδιο σημαίνει και το όνομα Λυκάων, που είναι ο οικιστής της Αρκαδίας.
Η αγιογράφηση του ναού ακολουθεί το
ίδιο πνεύμα, με τα αγιογραφούμενα πρόσωπα να θυμίζουν αρχαίους Έλληνες
φιλοσόφους. Υπάρχουν επίσης κάποιες πολιτιστικές αναφορές στα ιερά της Ίσιδος,
που αφθονούσαν στην Αρκαδία.
Ο ναός εγκαινιάστηκε το 1972 και το
συνολικό αποτέλεσμα αισθητικά έχει μεγάλο ενδιαφέρον. Στον περιβάλλοντα χώρο
υπάρχει ηρώο για να τιμηθούν οι πεσόντες στους πολέμους, το οποίο διέπεται από
την ίδια λογική με το ναό. Επίσης υπάρχει το λεγόμενο φρέαρ του Ιακώβ, με
περίστυλη κρήνη με ιδιαίτερη κατασκευή.
Η
απίθανη ιστορία μιας εκκλησίας-έργου τέχνης στην Αρχαία Μαντίνεια
Ο Κώστας Παπαθεοδώρου δημιούργησε ένα
αριστουργηματικό έργο ζωής που δεν μοιάζει με τίποτα άλλο.
Στη λίστα με τις πιο παράξενες
εκκλησίες του κόσμου, δίπλα στην Santuario della Madonna delle Lacrime στις
Συρακούσες και στην La Sagrada Familia του Γκαουντί στη Βαρκελώνη μπορείς άνετα
να τοποθετήσεις την εκκλησία της Αγίας Φωτεινής στον κάμπο της Αρχαίας
Μαντίνειας, -είναι τόσο εντυπωσιακή που ακόμα και αν δεν την έχεις ακουστά,
περνώντας τυχαία από την περιοχή είναι αδύνατο να μην σταματήσεις να την
θαυμάσεις. Το κακό είναι ότι δύσκολα περνάς τυχαία από εκεί.
Η εκκλησία της Αγίας Φωτεινής δεν
βρίσκεται πάνω σε κεντρικό δρόμο, βρίσκεται χτισμένη απέναντι από τον
αρχαιολογικό χώρο της Αρχαίας Μαντίνειας, μέσα στον κάμπο, 13 χιλιόμετρα βόρεια
της Τρίπολης, οπότε για να την δεις πρέπει να κάνεις τον κόπο να πας μέχρι
εκεί.
Για τους ειδικούς, σαν τον Ισπανό
αρχιτέκτονα και πολεοδόμο Αλφόνσο Τορίμπιο, «η Αγία Φωτεινή δίνει την εντύπωση
ζώντος κτιρίου. Κινείται προσπαθώντας να περιστραφεί γύρω από τον άξονά της.
Δεν υπάρχει ορθή γωνία στο κτίσμα. Αναπνέει τον αρκαδικό αέρα και τα ακροκέραμα
παίρνουν τη φορά του ανέμου που φυσά απ" την Ανατολή».
Η
απίθανη ιστορία μιας εκκλησίας-έργου τέχνης στην Αρχαία Μαντίνεια
Κατεβαίνοντας από Αθήνα την εθνική οδό
Αθηνών-Τριπόλεως, μετά διόδια της Νεστάνης στρίβεις δεξιά προς Λεβίδι, Βυτίνα,
Αρχαία Ολυμπία και σε τρία χιλιόμετρα πάλι δεξιά, προς Αρχαία Μαντίνεια
[πρόσεχε να μην προσπεράσεις την ταμπέλα]. Σε τρία χιλιόμετρα συναντάς στο
αριστερό σου χέρι την Αγία Φωτεινή.
Η Αγία Φωτεινή είναι ένα κτίριο που διχάζει και ο καθένας το βλέπει με τον δικό του τρόπο. Και ανάλογα με τα γούστα του, μπορεί να το χαρακτηρίσει από εντυπωσιακό και αριστούργημα μέχρι κακόγουστο και έκτρωμα.
Η αλήθεια είναι ότι όμοιό του δεν συναντάς πουθενά στην Ελλάδα, δεν μπορείς να το κατατάξεις σε κάποια συγκεκριμένη αρχιτεκτονική και με έναν παράξενο τρόπο συνδυάζει στοιχεία της αρχαίας Ελλάδας με το χριστιανικό πνεύμα, όπως τα εμπνεύστηκε και τα υλοποίησε ο δημιουργός του, ο μέγας Κώστας Παπαθεοδώρου, αρχιτέκτονας, ζωγράφος και αγιογράφος που σίγουρα δεν έχει εκτιμηθεί ακόμα όσο του αξίζει.
Το χρονικό της δημιουργία της εκκλησίας που ξεκίνησε λίγο πριν το 1970 και ολοκληρώθηκε –εξωτερικά- το 1973 έχει μεγάλο ενδιαφέρον. Η παραγγελία έγινε από τον Μαντινειακό Σύνδεσμο που έψαχναν κάποιον αρχιτέκτονα να τους χτίσει έναν ναό μεγαλοπρεπή και ξεχωριστό και, ακόμα και σήμερα, η επιλογή του Παπαθεοδώρου δεν φαίνεται απλά επαναστατική αλλά εξωφρενική. Κανείς δεν ξέρει πώς τα μέλη ενός τόσο συντηρητικού διοικητικού συμβουλίου τον επέλεξαν και του εμπιστεύτηκαν ένα τόσο τολμηρό σχέδιο σε μια περιοχή ιστορικής σημασίας όπως η Αρχαία Μαντίνεια και μάλιστα μέσα στην χούντα.
Ο Παπαθεοδώρου που ήταν μαθητής του Πικιώνη, την εποχή που τον προσέγγισαν δούλευε στο Υπουργείο Πολιτισμού πλάι στον αείμνηστο Σπύρο Μαρινάτο, θέση αξιοζήλευτη την εποχή εκείνη. Για να δουλέψει στη δημιουργία της Αγίας Φωτεινής παραιτήθηκε από τη θέση στο υπουργείο και αφοσιώθηκε σε αυτή ολοκληρωτικά, θωρώντας την έργο ζωής. Και ήταν.
«Για μένα αυτό ήταν όνειρο ζωής» λέει ο ίδιος. «Όταν είδα την περιοχή με τα αυτοσχέδια καλυβάκια, τις αχυρένιες στέγες, το πράσινο, είπα ότι πρόκειται για το ιδανικό σημείο. Σε έναν χώρο που περιβάλλεται από το Μαίναλο, το Αρτεμίσιο, το όρος όπου ο Ηρακλής καθάρισε την κόπρο του Αυγεία, μια περιοχή με απλότητα, φτωχικότητα και αφέλεια που επεδίωκα μέσα από το έργο μου. Αυτό το ταπεινό και το απλοϊκό είμαστε ή τουλάχιστον ήμασταν εμείς οι Έλληνες. Και, εξάλλου, ο τόπος λατρείας του Θεού δεν χρειάζεται να είναι πολύπλοκος».
Όσοι έζησαν από κοντά την ανέγερση του ναού αναφέρουν ότι ο αρχιτέκτονας «άλλοτε τριγύριζε ανάμεσα στα χώματα της Μαντινείας και άλλοτε περιπλανιόταν μοναχός στα στενά της Τρίπολης. Ξεδιάλεγε από τις μάντρες παλαιά υλικά, τα έπαιρνε μαζί του κι έπειτα τα σμίλευε με τα χέρια για να βρουν τη θέση τους στο οικοδόμημα που έμελλε να σημαδέψει την πορεία του. Ήταν ένας παράξενος άνθρωπος. Για έξι μήνες ζούσε σε ένα αντίσκηνο δίπλα στο κτίσμα του, ώστε να μη χάνει πολύτιμο χρόνο, αφού εργαζόταν εκεί ολόκληρη την ημέρα, παρέα με λίγους ανειδίκευτους εργάτες από τα γύρω χωριά».
Η πρωτοποριακή εκκλησία της Αγίας Φωτεινής που είχε χαρακτηριστεί από τον Γιάννη Τσαρούχη «Φλέβα νερού για τους διψώντες» προκάλεσε και συνεχίζει να προκαλεί αντικρουόμενες κριτικές, διαφωνίες και αντιπαραθέσεις. Μάλιστα πριν από μερικά χρόνια προκάλεσε και την παρέμβαση της επίσημης εκκλησίας που απαίτησε -και τελικά κατάφερε να επιβάλλει- την αντικατάσταση κάποιων αγιογραφιών. «Όταν είδα την εκκλησιά ένοιωσα την αγαλλίαση που μου δίνει η αναμενόμενη διαμαρτυρία που πνίγεται» είχε πει ο Τσαρούχης. «Άκουσα πως ο αρχιτέκτονας πρωτομάστορας Κώστας Παπαθεοδώρου χαρακτηρίστηκε ως 'πιθηκίζων αρχιτέκτονας'. Εκείνο όμως που βρήκα εγώ αγγίζοντας την εκκλησιά ήταν ένας γνήσιος σπαραγμός και μια απελπισμένη εξομολόγηση. Αυτά τα σπάνια πράγματα σε μια εποχή ψεύτικου καθωσπρεπισμού και παράλογου ρασιοναλισμού παίρνουν τη σημασία μιας φλέβας νερού σε περιόδους μεγάλης ξηρασίας».
