Της Μαριάννας Αδάμ Γκρόγκου*
Καλώς ήρθε ο ανοιξιάτικος μήνας Μάρτιος, που πήρε το όνομα του από το «Mars», δηλαδή από το λατινικό όνομα του θεού
Άρη. Ο Μάρτιος είναι ο πρώτος μήνας του ρωμαϊκού ημερολογίου και αντιστοιχεί με
τον Ελαφηβολιώνα των Αρχαίων Ελλήνων.
Εμεις έχουμε στο μυαλό μας σαν χειμωνιάτικους
μήνες το Δεκέμβριο, τον Ιανουάριο και το Φεβρουάριο. Παρόλα αυτά το Μάρτιο
κάνει συνήθως αρκετό κρύο για «ανοιξιάτικο» μήνα.
Επομένως, εδώ ταιριάζει η παροιμία για το μήνα αυτό «Mάρτης γδάρτης και κακός
παλουκοκαύτης» και η λαϊκή ρήση «Του Mάρτη του αρέσει, να είναι πάντα στο
διπλό, μια στις δέκα να έχει ήλιο, και τις άλλες ξυλιασμό». Απ’ τους μήνες ο
Μάρτης είναι άστατος, γδέρνει τους ανθρώπους με την κακοκαιρία του και τους
αναγκάζει να κάψουν και τα παλούκια της φράχτης τους, αφού σε τέτοια εποχή
βρίσκονται στο τελείωμα των καυσόξυλων. Είναι λοιπόν ο «γδάρτης» και ο
«παλουκοκάφτης». Αυτό συμβαίνει επειδή πολύ απλά ο Μάρτιος είναι κατά βάση
χειμωνιάτικος μήνας καθώς η άνοιξη μπαίνει κάθε χρόνο επίσημα την 21η Μαρτίου
και όχι την 1η Μαρτίου όπως νομίζουν πολλοί. Η ημερομηνία αυτή βέβαια
δεν επιλέχθηκε έτσι αυθαίρετα. Στις 21 Μαρτίου από αστρονομική άποψη
παρατηρείται το φαινόμενο της ισημερίας και συγκεκριμένα η εαρινή ισημερία.
Εντούτοις, ολόκληρος ο Μάρτης λογίζεται ως ανοιξιάτικος μήνας μαζί με τον
Απρίλιο και τον Μάιο.
Από άποψη λαογραφική τα απρόοπτα της βαρυχειμωνιάς που συνήθως
επιφυλάσσουν οι τελευταίες ημέρες του Μάρτη εξηγούνται από την παράδοση της «λιθωμένης
γριάς», γι’ αυτό οι μέρες αυτές λέγονται οι «μέρες της γριάς», επειδή «΄Ητανε
μια φορά μια γριά κι είχε κάτι κατσικάκια. Ο Μάρτης τότε είχε εικοσιοχτώ ημέρες
και ο Φλεβάρης τριανταμία. Ήρθε λοιπόν εκείνη την εποχή ο Μάρτης κι επέρασε
χωρίς να κάμει χειμώνα και η γριά από τη χαρά της που βγήκανε πέρα καλά τα
πράματα της, ξεγελάστηκε και είπε: “Πρίτσι Μάρτη μου, στην πομπή σου. Μπήκες,
βγήκες τίποτα δε μου έκανες. Τα αρνάκια και τα κατσικάκια μου τα ξεχείμασα”.
Τότε λοιπόν ο Μάρτης πείσμωσε και δανείστηκε τρεις ημέρες απ’ το Φλεβάρη και
έριξε χιόνια πολλά. Ήταν τόσο άσχημος ο καιρός που η γριά και τα ζωντανά της
πέτρωσαν από το κρύο». Γι’ αυτό που έπαθε εκείνη η γριά, τις τρεις τελευταίες
ημέρες του Μάρτη τις λένε «ημέρες των γριών». Σε κάποια χωριά ονοματίζουν κάθε
μία από αυτές τις ημέρες με το όνομα μίας από τις πιο ηλικιωμένες γριές του
χωριού. Αν τύχει καλή ημέρα θεωρούν πως η γριά είναι καλή, ενώ αν τύχει
κακοκαιρία λένε πως έγινε από την κακία της γριάς. Από τότε λένε ότι έχει ο
Μάρτης τριανταμία ημέρες και ο Φλεβάρης εικοσιοχτώ, γι’ αυτό άλλωστε τον λένε
«κουτσό» και «κουτσοφλέβαρο».
Το ίδιο φαινόμενο εξηγούν και άλλες παραδόσεις που αναφέρονται στη
γυναίκα του Μάρτη: «Κάποτε οι μήνες αποφάσισαν να παντρευτούν. Ο καθένας βρήκε
μια γυναίκα που του άρεσε και την παντρεύτηκε. Ο Μάρτης δε φρόντισε το ζήτημα
μόνος του και έβαλε προξενητάδες να του βρούνε μια γυναίκα. Εκείνοι του φέρανε
μια κοπέλα, η οποία ήταν τυλιγμένη με ένα μαντίλι και του είπαν ότι είναι πολύ
όμορφη. Ευκολόπιστος όπως ήταν, την παντρεύτηκε. Όταν όμως έμειναν μόνοι και
έβγαλε το μαντίλι της, τι να δει; Δεν υπήρχε πιο άσχημη στον κόσμο! Από τότε
κάθε φορά που τη θυμόταν άστραφτε, βροντούσε, έβρεχε, έριχνε μπόρες, έκανε
παγωνιές. Μόνο όταν ξεχνιόταν μερικές φορές, ηρεμούσε, γαλήνευε κι έκανε καλό
καιρό!»
Στη Μεσσηνία, λόγου χάρη, λένε ότι η γυναίκα που παντρεύτηκε ο
Μάρτης, από μπροστά ήταν πολύ άσχημη, ενώ από πίσω ήταν πολύ όμορφη. Όταν ο
Μάρτης τη βλέπει κατά πρόσωπο κλαίει και ο καιρός χαλάει, όταν όμως την
κοιτάζει από τις πλάτες ευχαριστιέται και ο καιρός καλοσυνεύει. Γι' αυτό
λέγεται και η παροιμία: «Ο Μάρτης πότε κλαίει και πότε γελάει».
Από ιστορική άποψη, ένα από τα πιο διαδεδομένα έθιμα είναι και η
τοποθέτηση από τις μανάδες την 1η Μαρτίου ενός μικρού βραχιολιού από άσπρο και
κόκκινο νήμα ή αλλιώς κλωστή, που ονομάζεται «Μάρτης» ή «Μαρτιάτικο βραχιολάκι», στο χέρι των
παιδιών τους για να μην τα μαυρίσει ο Ήλιος. Ο «Μάρτης» θεωρείται ότι προστάτευε τις
κοπέλες από το κάψιμο του ήλιου, τον οποίο τον έβγαζαν την ημέρα της Λαμπρής
και τον έβαζαν στο αρνί για να μην καεί κατά το ψήσιμο. Μάλιστα, ο «Μάρτης»
είναι ένα έθιμο που προέρχεται από την αρχαιότητα και συγκεκριμένα από τα Ελευσίνια
Μυστήρια, επειδή οι μύστες των Ελευσίνιων Μυστηρίων συνήθιζαν να δένουν μια
κλωστή, την «Κρόκη», στο δεξί τους χέρι και το αριστερό τους πόδι.
Δεν θα μπορούσα να μην αναφέρω πως το έθιμο του «Μάρτη» είναι ένα
από το πιο εξαπλωμένα έθιμα σε όλα τα βαλκάνια με άλλες ονομασίες, λόγω της
υιοθέτησής και της διατήρησης του εθίμου από τους Βυζαντινούς. Το έθιμο του
«Μάρτη» γιορτάζεται ίδιο και απαράλλαχτο στα Σκόπια με την ονομασία «Μάρτινκα»
και στην Αλβανία ως «Βερόρε» , στην Ρουμανία ως «Μαρτιζόρ» και στην Βουλγαρία
ως «Μαρτενίτσα», την οποία οι Βούλγαροι φορούν στο πέτο τους την πρώτη μέρα του
Μάρτη φτιαγμένη από στολίδια από άσπρες και κόκκινες κλωστές.
Από άποψη ψυχολογική όλες αυτές οι εναλλαγές των καιρικών συνθηκών
σε αυτή την καταπληκτική, γρήγορη και αγχωτική ζωή που ζούμε μας δημιουργούν
και μια εναλλαγή συναισθημάτων. Έτσι, ο Μάρτιος είναι πότε γλυκύτατος,
ανθισμένος, μοσχοβολιστός και ερωτιάρης με αποτέλεσμα να μας δημιουργεί μια
ανοιξιάτικη και ευχάριστη διάθεση και πότε είναι ξαφνικά χειμωνιάτικος,
βροχερός, ανεμώδης και καταθλιπτικός με αποτέλεσμα να μας δημιουργεί μια
χειμωνιάτικη και δυσάρεστη διάθεση.
Από λογοτεχνική
άποψη μπορούμε να εξηγήσουμε το φαινόμενο του Μάρτη μέσα από το ποιήματα για το
μήνα Μάρτιο. Η Κική Δημουλά στο ποίημά της «Μεσιτείες» γράφει ότι «Με
γυροφέρνει η άνοιξη», δηλαδή δεν ήρθε ακόμα η καλή της μέρα και στο ποίημα
«Ουτοπίες» γράφει ότι «Καθ’ οδόν (7 και 30’ πρωινή προς εργασίαν) συναντώ τον Μάρτιο
ευδιάθετον, υπαινιγμών πλήρη περί ανοίξεως και λοιπά» και το ότι «απαγορεύεται
η άνοιξις», αφού υπάρχει ακόμα κρύο μέχρι και παγωνιά.
Με αυτό το ουσιώδες
χωρίο που ανήκει σε ποίημα του αγαπημένου μου Οδυσσέα Ελύτη θα ήθελα να
υποδεχθώ το μήνα Μάρτιο: «Άνοιξη παρά τέταρτο! Σε λίγο, πίσω από τις μάντρες, στα έρημα
οικόπεδα, οι ξινήθρες κι οι τσοκνίδες θα δώσουνε μια γροθιά στις καταλασπωμένες
πέτρες και μεσ’ απ’ τα σπασμένα γυαλιά και τις αναποδογυρισμένες τρύπιες
λεκάνες, νικώντας τα στερνά σκουπιδομαζώματα, θ’ ανατείλει γυμνή στην αιχμη της
αχτίδας της η πρώτη μαργαρίτα της τύχης.» και ας ελπίσουμε πως φέτος θα είναι «Ανοιξιάτης» και όχι
«Παλουκοκάφτης», γιατί τότε αλίμονό μας!
Σας εύχομαι από καρδιάς να έχουμε ένα καλό,
όμορφο και ευλογημένο μήνα. Μακάρι η κάθε μέρα μας να είναι χαμογελαστή και
ανοιξιάτικη, αν και επίσημα η άνοιξη αρχίζει στις 21 Μαρτίου.
*ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ:
Η
Μαριάννα Γκρόγκου του Αδάμ και της Μαρίας Λυμπεροπούλου γεννήθηκε στις 11
Νοεμβρίου του 1993 στην Καλαμάτα. Κατάγεται και διαμένει στον Δεσύλλα
Μεσσηνίας. Μαθήτευσε στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση του
Διαβολιτσίου Μεσσηνίας. Φοίτησε στο τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου
Πελοποννήσου με έδρα την Καλαμάτα και κατά τη διάρκεια των σπουδών της
ακολούθησε την κατεύθυνση της «Βυζαντινής και Νεοελληνικής Φιλολογίας». Αγαπά
την Λογοτεχνία, την Δημοσιογραφία και τα Μαθηματικά